Sporą część języka polskiego stanowią zapożyczenia, które używamy praktycznie codziennie. Analizując każde z nich, okazuje się, że pokaźna część z nich to zapożyczenia z niemieckiego, obecne w naszej mowie od dawnych czasów.
Zapożyczenia, inaczej nazywane pożyczkami lub wyrazami obcymi to zbiór wszystkich wyrazów, zwrotów, form, konstrukcji składniowych i związków frazeologicznych, które do rodzimej mowy zostały zaczerpnięte z innej. Praktycznie w każdym języku dostrzega się słowa pochodzące z innych grup i choć w wielu przypadkach nie są one widoczne na pierwszy rzut oka, to ich ilość
i częstotliwość występowania może zadziwiać.
Podobnie jest z germanizmami, czyli zapożyczeniami z niemieckiego. Z uwagi na bliskość geograficzną, proces przechodzenia słów z jednej mowy do drugiej stał się rzeczą naturalną. Dzielone są na trzy rodzaje:
- Leksykalne (np. szyld, handel, stempel);
- Frazeologiczne (np. w pierwszym rzędzie);
- Składniowe (np. mam coś z tyłu głowy)
Historia zapożyczeń z niemieckiego
Geneza przybycia germanizmów do języka polskiego sięga czasów średniowiecznych. Wówczas niemieccy handlarze i kupcy, którzy pojawiali się na obecnych terenach naszego kraju wnieśli ze sobą powiedzenia i pojęcia, które zostały do dziś. Z tego powodu część zapożyczeń z niemieckiego dotyczy handlu i zakupów.
Drugim okresem, wyznaczanym jako najbardziej aktywnym w procesie przenikania zapożyczeń z niemieckiego do polskiej mowy to czas zaborów, czyli okres od 1772 do 1795 roku. Do dzisiejszego dnia w częściach Polskich, w których do nich dochodziło zauważa się zdecydowanie więcej germanizmów, niż w pozostałych.
Geograficzne uwarunkowania zapożyczeń z niemieckiego
Praktycznie od samego początku pojawienia się germanizmów w polskiej mowie, istotny wpływ wywierały na polskie wsie i obecne w nich gwary. Najbardziej widoczne jest to w mowie używanej na śląsku – ma to związek z faktem, iż przez około 600 lat tereny Górnego Śląska należały do Rzeszy Niemieckiej.
Innym regionem bogatym w zapożyczenia z niemieckiego są Kaszuby. W tamtejszej gwarze germanizmy stanowią około 5% wszystkich słów i dzielą się na:
- Leksykalne (np. zeszyt – heft, niem. Heft);
- Składniowe (np. zrobić czemuś koniec – niem. ein Ende machen);
- Frazeologiczne (np. to jest, ale dobre – niem. es ist aber gut).
Podobnie, choć w zdecydowanie mniejszym stopniu germanizmy działały na gwarę mazurską, która sama w sobie zaczyna powoli zanikać. Ponadto zapożyczenia z niemieckiego wykorzystywane przed laty były przez część społeczności większych miast, jak Warszawa, Wrocław czy Poznań.
![](https://jezyki-obce.com.pl/wp-content/uploads/2019/06/aa.jpg)
Przykłady zapożyczeń z niemieckiego
Z uwagi na zarys historyczny i wydarzenia, jakie towarzyszyły przenikaniu zapożyczeń z niemieckiego do polskiej mowy, większość germanizmów dotyczy dziedzin handlu, prawa czy budownictwa. W okresie od XIII do XVI wieku nastąpił aktywny okres nadawania terenom praw miejskich, co znalazło swoje odzwierciedlenie w obecnym układzie takich zwrotów w naszej mowie.
- Prawo: kanclerz (Kanzler), sołtys (Schultheiss), drukować (drucken), stempel (Stempel), weksel (Wechsel), szacować (schätzen), handel (Handel);
- Miasto: burmistrz (Bürgermeister), ratusz (Rathaus), szyld (Schild), handel (Handel), knajpa (Kneipe), szpital (Spital), plac (Platz);
- Budownictwo: blacha (Blech), cegła (Ziegel), komin (Kamin), dach (Dach), smar (Schmier), szlifować (schleifen), szyba (Scheibe), szpachla (Spachtel), pędzel (Pinsel);
- Jedzenie: brytfanna (Bratpfanne), chleb (Laib), cukier (Zucker), kartofel (Kartoffel), smak (Geschmack), szynka (Schinken).
Zapożyczenia z niemieckiego w gwarach
Wymienione powyżej gwary, które w mniejszym lub większym stopniu wyposażone są w zapożyczenia z niemieckiego dobitnie pokazują, z jak dużym napływem germanizmów niegdyś mieliśmy do czynienia.
Z uwagi na bliskość geograficzną, najwięcej takich zwrotów obecnych jest w gwarze śląskiej, która w dużej części składa się ze słów pochodzących z tego języka. Nieco mniej przykładów zawiera gwara górnicza, choć i tak wystarczająco, aby uznać zapożyczenia z niemieckiego jako bardzo ważny składnik tych sposobów komunikacji.
![](https://jezyki-obce.com.pl/wp-content/uploads/2019/06/ggwa-873x1024.jpg)
Gwara śląska
- ajntopf (Eintopf) – gęsta zupa, potrawa jednodaniowa
- ancug (Anzug) – garnitur
- biglować (bügeln) – prasować
- egal (egal) – obojętnie
- cufal (Zufall) – przypadek
- canpasta (Zahnpaste) – Pasta do zębów
- fachman (Fachmann) – fachowiec
- gardiny (Gardinen) – firany
- interesantny (interessant) – interesujący
- wic (Witz) – kawał, żart
- mitagpałza (Mittagspause) – przerwa obiadowa
Gwara górnicza
- fedrować (födern) – wydobywać węgiel
- szychta (Schicht) – dobowy czas pracy górnika, jedna zmiana w kopalni (czas jej trwania zależy też od temperatury na dole – gdy wysoka, jest skracany)
- gruba (Grube) – kopalnia;
- gelender (Geländer) – poręcz;
- mita (Mitte) – środek
Terminy ślusarskie
- ferszlus (Verschluss) – zamek, zamknięcie
- holajza (Hohleisen) – dłuto (żłobiak)
- kajla (Keil) – klin
- lochbajtel (Lochbeitel) – dłuto gniazdowe, przysiek
- pufer (Puffer) – zderzak
- trychter (Trichter ) – lejek
- roztrajbować (vertreiben) – rozprowadzić